Κώστας Γεωργάκης: Η τραγική θυσία που κλόνισε τη χούντα

Σήμερα συμπληρώνονται 38 (39) χρόνια από τις 18 Σεπτεμβρίου 1970, όταν ο τότε φοιτητής της σχολής Μηχανικών στην αρχή και της Γεωλογίας αργότερα Κώστας Γεωργάκης αυτοπυρπολείται σε πλατεία της Γένοβας φωνάζοντας αντιδικτατορικά συνθήματα. Και αν η χούντα καταπνίγει το γεγονός, η δημοκρατία δείχνει να το αγνοεί, μια και ακόμα και σήμερα λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν τη θυσία και ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν για το γεγονός. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

O Κώστας Γεωργάκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1968, και το ότι ο πατέρας του ήταν μέλος της Ένωσης Κέντρου περιγράφει το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποιο μεγάλωσε. Η πρώτη ημέρα της δικτατορίας τον βρίσκει να πετά αυτοσχέδιες προκηρύξεις κατά της χούντας. Ο ίδιος δείχνει να μην αντέχει το νέο ασφυκτικό περιβάλλον που φροντίζει να του υπενθυμίζει συνεχώς ότι οι πολιτικές και πολιτιστικές ελευθερίες που είχε πριν από την 21 Απριλίου είναι παρελθόν.
Στην τελευταία του επιστολή σε έναν φίλο αναφέρει ένα περιστατικό που του έδειξε ότι έπρεπε να βρει τρόπο διαφυγής από τη νέα πραγματικότητα: «Θυμάμαι μια φορά, εδώ και τρία χρόνια, προτού φύγω από Κέρκυρα με φώναξε ο τότε διοικητής να μου κάνει συστάσεις... Προσποιήθηκα ότι υπάκουα κι ήταν η πρώτη φορά που ένοιωσα αηδία για τον εαυτό μου».
Λύση και λύτρωση για όσους νέους της εποχής αισθάνονταν έτσι – και είχαν την οικονομική δυνατότητα –, οι σπουδές στο εξωτερικό, που τους έδιναν τη δυνατότητα να αποφύγουν να υπηρετήσουν στο δικτατορικό στράτευμα, με αποτέλεσμα οι λίγες δεκάδες έλληνες φοιτητές σε ιταλικά πανεπιστήμια πριν από τη χούντα να γίνουν εκατοντάδες μέσα σε ελάχιστο διάστημα. Οι γνώσεις ιταλικών και η κοντινή απόσταση τον οδηγούν στη γειτονική χώρα, όπου γράφεται στη Σχολή Μηχανικών.
Φεύγοντας, τον ακολουθεί η κλασική πατρική συμβουλή να μην ανακατευτεί με την πολιτική: «Κάτσε φρόνιμα, γιατί έχεις αδέλφια και θα πληρώσουμε και εμείς. Εγώ σε στέλνω να σπουδάσεις, δεν σε στέλνω να γίνεις εκεί ηγέτης, αντάρτης. Θα σε πιάσουν, θα σε σκοτώσουν και θα σκοτώσουν και τους άλλους. Με τις δικτατορίες δεν παίζουν, δεν δίνουν λογαριασμό σε κανέναν».
Πράγματι, τον πρώτο χρόνο ο Γεωργάκης δείχνει απόμακρος από όλες τις οργανώσεις των ελλήνων φοιτητών, αλλά από το καλοκαίρι του 1968 γράφεται στη νεολαία της Ένωσης Κέντρου ξεκινώντας έτσι την ενεργή αντιδικτατορική του δράση ως αρμόδιος της ΕΔΗΝ για τον Tύπο και τις δημόσιες σχέσεις. Τα πράγματα αλλάζουν δραματικά γι’ αυτόν το καλοκαίρι του 1970.
Η δικτατορία, γνωρίζοντας την αντιχουντική προπαγάνδα που έκαναν οι φοιτητές του εξωτερικού, τους εκβίαζε με πολλούς τρόπους: με την τρομοκρατία εναντίον τους μέσα από τα εκάστοτε προξενεία κάθε χώρας, με πάγωμα των εμβασμάτων που έρχονταν από τους γονείς τους, με διακοπές των αναβολών στράτευσης ώστε να επιστρέψουν εσπευσμένα στη στρατοκρατούμενη πατρίδα και με εκβιασμούς προς τους δικούς τους ανθρώπους που είχαν αφήσει πίσω.

Η συνέντευξη και η... γραβάτα
Το «πακέτο» αυτό των πιέσεων είχε αρχίσει να γίνεται αφόρητο στον Γεωργάκη, που τον Ιούνιο του 1970 δίνει ανώνυμη συνέντευξή του στο ιταλικό περιοδικό «Sigla a». Σε αυτήν καταγγέλλει τον ρόλο των χαφιέδων της χούντας εναντίον των φοιτητών, δίνοντας τα αρχικά των ονομάτων τους καθώς και τα χρήματα που έπαιρναν από το ελληνικό προξενείο στην Ιταλία:
«Ύπάρχει ελευθερία στην Ιταλία;
Είναι ένα είδος αμερικάνικης ελευθερίας. Καθένας έχει τη δυνατότητα και την ελευθερία να κάνει αυτό που λένε οι άλλοι.
Να κάνει αυτό που λένε οι άλλοι. Γνωρίζεις πολλούς Έλληνες;
Ναι, εδώ είμαστε περίπου διακόσιοι.
Είστε διακόσιοι. Είστε όλοι ευνοϊκοί ή αντίθετοι με το καθεστώς των συνταγματαρχών;
Θα έλεγα ότι η συντριπτική πλειοψηφία είναι αντίθετοι, όμως πρέπει να συμπληρώσω ότι είναι καταπιεσμένοι από τη μειοψηφία, καμιά δεκαπενταριά άτομα που δουλεύουν για το καθεστώς.
Τι σημαίνει “δουλεύουν για το καθεστώς”;
Σημαίνει ότι αυτοί, μη έχοντας δυνατότητα να παίρνουν χρήματα από την οικογένειά τους κάθε μήνα για να σπουδάζουν, δέχονται να είναι πληροφοριοδότες των αξιωματικών και συνεργάζονται με την υπηρεσία πολιτικών υποθέσεων του προξενείου.
Πόσα παίρνουν τον μήνα;
Ακριβώς... εξαρτάται από το άτομο. Από 180.000 λιρέτες, μέχρι 450.000 λιρέτες για τους αρχηγούς της Νάπολης.
Για τους αρχηγούς της Νάπολης, και για τους αρχηγούς της Γένοβας; Κάποιος Σ.Σ. στη Νάπολη παίρνει 450.000 λιρέτες τον μήνα.
Όχι, εγώ μιλάω για τους αρχηγούς της Γένοβας. Στη Γένοβα είναι τρεις και παίρνουν πάνω - κάτω 240.000 λιρέτες».
Η πραγματικότητα ήρθε να επιβεβαιώσει γρήγορα τις καταγγελίες του, μια και πριν ακόμα δημοσιευτεί η συνέντευξη οι άνθρωποι της χούντας όχι μόνο μαθαίνουν την ύπαρξή της και το όνομά του, αλλά, όπως καταγγέλλει ο ίδιος, τον απειλούν προσωπικά:
«Για λόγους που δεν κατάφερα ακόμη να ανακαλύψω, η μαγνητοταινία της συνεντεύξεώς μου βρέθηκε στην κατοχή του προξενείου της Γένοβας, το οποίο κάλεσε κατεπειγόντως τον εν λόγω “κύριο”, και σε μια σύσκεψη η οποία διεξήχθη αρχικά στο προξενείο και στη συνέχεια – σύμφωνα με τους πληροφοριοδότες μου – στην έδρα της “Λέγκα” στην οδό Καϊρόλι αποφασίστηκε “να μου σιάξουν τη γραβάτα”... χρησιμοποιώντας επακριβώς την έκφραση ενός μέλους. Και πράγματι την επομένη δέχθηκα την επίθεση του “κυρίου” Σκουλά από τη οποία γλίτωσα χάρη στην επέμβαση ενός φίλου, που έτυχε να είναι παρών».
Ο Γεωργάκης φοβάται πια ότι θέλουν να του «σιάξουν τη γραβάτα» και κοιμάται βάζοντας μπουκάλια πίσω από την πόρτα ώστε αν έρθουν νύχτα να τους ακούσει. Οι άνθρωποι του περιοδικού στο οποίο έδωσε τη συνέντευξη όταν ξανασυναντιούνται τον βλέπουν αναστατωμένο. Στις 18 Σεπτεμβρίου ο Γεωργάκης δέχεται ένα γράμμα από την Ελλάδα που τον αναστατώνει περισσότερο.
Η επιστολή αυτή δεν βρίσκεται ποτέ, αλλά από τις αφηγήσεις κοντινών του ανθρώπων, ο πατέρας του τού έγραφε ότι πρέπει να σταματήσει τις ενέργειές του γιατί έχουν προβλήματα οι δικοί του άνθρωποι στην Κέρκυρα και ότι έπρεπε να γυρίσει πίσω γιατί είχε τελειώσει η αναβολή και θα έπρεπε να πάει φαντάρος.

Η μεγάλη ώρα
Ο Κωνσταντίνος Γεωργάκης παίρνει την ίδια ημέρα την τραγική του απόφαση. Γεμίζει ένα μπιτόνι βενζίνη, γράφει το γράμμα - αποχαιρετισμό προς τον πατέρα του, δίνει το μπουφάν του στην αρραβωνιαστικιά του λέγοντάς της: «Κράτησέ το εσύ, εγώ δεν το χρειάζομαι... κράτησέ το, εμένα δεν θα μου χρειαστεί ξανά...» και φεύγει κατά τη μία το βράδυ από το σπίτι με το πεντακοσαράκι του Fiat. Η επόμενη πράξη της τραγωδίας θα εξελιχθεί στην πλατεία Ματεότι και είναι καλύτερο να μας την περιγράψει κάποιος από τους αυτόπτες μάρτυρες. Ένας από τους οδοκαθαριστές του δήμου που βρισκόταν εκεί στις 3 το πρωί :
«Ήταν 3 παρά 10 το πρωί και μαζί με άλλους τρεις συναδέλφους κάναμε την υπηρεσία μας στην πλατεία Ματεότι. Η συνηθισμένη ρουτίνα της δουλειάς μας. Η πλατεία ήταν έρημη, εγώ πήγαινα προς τη σκάλα του Παλάτσο Ντουκάλε, όταν είδα μια λάμψη πίσω μου. Ανησυχήσαμε μήπως ξέσπασε καμία πυρκαγιά. Φυσικά δεν φανταζόμασταν ότι επρόκειτο για έναν άνθρωπο που καιγόταν. Πήγαμε να δούμε τι συμβαίνει και αντικρίσαμε τη φιγούρα ενός ανθρώπου τυλιγμένου στις φλόγες που τρέχοντας φώναζε “Ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα”, “Το έκανα για την Ελλάδα μου”.
Τρέξαμε προς το μέρος του με τα σακάκια μας και άλλα ρούχα προσπαθώντας να σβήσουμε τη φωτιά. Η ανθρώπινη δάδα μάς ξέφυγε, αποφασισμένη να καεί μέχρι τέλους. Μετά σβήσαμε τη φωτιά... Το θέαμα ήταν ανατριχιαστικό και φοβερό, τρομερή η μυρωδιά που προερχόταν από καμένες σάρκες. Το σοκ ήταν απερίγραπτο. Δεν μπορώ ακόμη και τώρα να συνέλθω και δεν ξέρω αν ποτέ τα καταφέρω να το ξεπεράσω. Δεν είμαι σε θέση να περιγράψω οτιδήποτε άλλο. Μου είναι αδύνατο να συνεχίσω να μιλώ. Άτομα σαν κι αυτόν υπάρχουν ένα στο εκατομμύριο».
Το απίστευτο γεγονός συγκλονίζει όλο τον κόσμο (έναν χρόνο πριν είχε διαμαρτυρηθεί με τον ίδιο τρόπο ο τσέχος Γιαν Πάλαχ), αιφνιδιάζει τη χούντα και παγώνει τους δικούς του που το μαθαίνουν τελευταίοι. Ο πατέρας που φτάνει στην Ιταλία περιγράφει την τελευταία εικόνα που είχε από τον γιο του: «Ήταν γυμνός με ένα μικρό σωβρακάκι. Ήταν από τη μέση και κάτω καμένος... σε τρία εκατοστά βάθος θα είναι λίγο. Κάθε δέκα πόντους είχε και γραμμές. Δηλαδή κάρβουνο, δεν μπορούσε να γλιτώσει». Εκεί διαβάζει και το αποχαιρετιστήριο γράμμα που είχε γράψει για αυτόν ο γιος του:
«Αγαπημένε μου πατέρα. Συγχώρεσέ μου αυτή την πράξη, χωρίς να κλάψεις. Ο γιος σου δεν είναι ένας ήρωας. Είναι ένας άνθρωπος, όπως οι άλλοι, ίσως με λίγο φόβο παραπάνω. Φίλησε τη γη μας για μένα. Μετά από τρία χρόνια βίας δεν αντέχω άλλο.
Δε θέλω εσείς να διατρέξετε κανέναν κίνδυνο, εξαιτίας των δικών μου πράξεων. Αλλά εγώ δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά παρά να σκέπτομαι και να ενεργώ σαν ελεύθερο άτομο. Σου γράφω στα ιταλικά για να προκαλέσω αμέσως το ενδιαφέρον όλων για το πρόβλημά μας. Ζήτω η Δημοκρατία. Κάτω οι τύραννοι. Η γη μας που γέννησε την ελευθερία θα εκμηδενίσει την τυραννία! Εάν μπορείτε, συγχωρέστε με. Ο Κώστας σου».

Όλοι, πλην χούντας
Η χούντα αποκρύπτει το γεγονός και οι λογοκριμένες ελληνικές εφημερίδες δεν γράφουν ούτε γραμμή, αλλά η Ιταλία είναι συγκλονισμένη: όλες οι κομματικές παρατάξεις, οργανώσεις, φορείς τιμούν τον νέο που θυσίασε τη ζωή του για την ελευθερία. Όλοι, εκτός φυσικά από το ελληνικό προξενείο στην Ιταλία, που με ένα χαφιεδικής έμπνευσης έγγραφο υποβαθμίζει τη θυσία μιλώντας ουσιαστικά για «ψυχολογικά προβλήματα» του Γεωργάκη:
«Εξ όσων αντελήφθην και εκ των λεχθέντων υπό των συμφοιτητών του ούτος είχεν επανειλημμένως κρίσεις μελαγχολίας κυρίως διότι επεβάρυνε τον πατέρα του οικονομικώς ενώ ο ίδιος επίστευεν ότι δεν θα επετύγχανε τελικώς να περατώση τας σπουδάς του. Επίσης ότι κατητρύχετο από αδικαιολόγητον άγχος ότι εάν επανέλθη εις Κέρκυραν δεν θα τω επιτραπή να αναχωρήση εκ νέου εις Ιταλίαν». 

Η κηδεία γίνεται στη Γένοβα στις 23 Σεπτεμβρίου, με το φέρετρο να φτάνει στους ώμους συμφοιτητών του σκεπασμένο με την ελληνική σημαία και να φυλάσσεται από αυτούς για τον κίνδυνο αρπαγής του από χουντικούς. Η δικτατορία δεν επιτρέπει την επιστροφή της σορού στην Ελλάδα για τον φόβο αντικαθεστωτικών εκδηλώσεων και έτσι παραμένει στο νεκροτομείο της Γένοβας για σχεδόν τέσσερις μήνες, ώς τις 18 Ιανουαρίου 1971 που φτάνει με μυστική επιχείρηση στην Κέρκυρα. Στον δρόμο για το νεκροταφείο τον συνοδεύουν μόνο ένα περιπολικό και οι δικοί του σε ένα ταξί…
Η φωτιά που άναψε με το σώμα του ο Κώστας Γεωργάκης μπορεί να μην έριξε φυσικά τη δικτατορία, αλλά ταρακούνησε πολλές συνειδήσεις και ζέστανε περισσότερες. Κάποιοι λένε ότι δεν άντεξε την πίεση της δικτατορίας, οι περισσότεροι μιλούν για την απόλυτη θυσία - μήνυμα προς ένα τυραννικό καθεστώς.
Το σίγουρο είναι ότι ο Γεωργάκης τα ξημερώματα της 18ης Σεπτεμβρίου πέρασε την κόκκινη γραμμή που όλοι φοβόμαστε. Και δυστυχώς μόνο αυτός γνωρίζει τι υπάρχει πέρα από αυτή, ενώ εμείς μόνο να σχολιάζουμε μπορούμε με την ασφάλεια αυτών που βρίσκονται πίσω από αυτήν…

* Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους συγγραφείς Νίκο Κλειτσίκα («Το ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Ιταλία») και Κωνσταντίνο Παπούτση («Το μεγάλο ΝΑΙ. Υπόθεση Γεωργάκη»), χωρίς τη βοήθεια των οποίων θα ήταν αδύνατη η συγκέντρωση του υλικού και των στοιχείων που αναφέρθηκαν παραπάνω.
(Ποντίκι, 18.9.2008)
Από το inout.gr