ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ: Νέα υπερκέρδη παρά την κρίση

Τα στοιχεία για την οικοδομική δραστηριότητα του 9μηνου είναι αποκαλυπτικά: Ακόμα και σε επίπεδο αδειοδοτήσεων, συγκριτικά με το αντίστοιχο περσινό εννιάμηνο, σημειώθηκε συνέχιση της πτωτικής πορείας σε όλα τα επίπεδα. Ο αριθμός των αδειών μειώθηκε 15,8%. Η επιφάνεια των οικοδομών για τις οποίες ζητήθηκε έγκριση ήταν μικρότερη κατά 25,7%. Ο όγκος των σχεδιαζόμενων οικοδομικών έργων ακόμα μικρότερος κατά 26,6%...

Οι αριθμοί αυτοί, τα «στεγνά» νούμερα, κουβαλάνε από πίσω τους μια συνεχώς οξυνόμενη κατάσταση. Μια εικόνα που για δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους στους κλάδους της οικοδομής είναι ταυτισμένη με την ανεργία και την υποαπασχόληση, τις άθλιες συνθήκες εργασίας και το σκληρό ανταγωνισμό του κεφαλαίου, που εκφράζεται με διεύρυνση της ανασφάλιστης και πολλές φορές ανασφαλούς εργασίας. Οι αριθμοί αυτοί, δείχνουν και το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν εκατοντάδες εργολάβοι και εργολαβικά συνεργεία, πολλά από τα οποία αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες το τελευταίο διάστημα να βρουν δουλειά. Την ίδια ακριβώς στιγμή, οι αριθμοί αυτοί δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, οι οποίες - στηριζόμενες στις κρατικές παραγγελίες και τα δημόσια έργα - εξακολουθούν, παρά την κρίση, να θησαυρίζουν σε βάρος των εργαζομένων και της κοινωνίας ολόκληρης.

Τούτες τις μέρες, που οι οικοδόμοι βρίσκονται σε περίοδο κινητοποιήσεων, είναι ενδιαφέρον να δει κανείς το πώς διαμορφώνονται τα κέρδη των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Τα στοιχεία του σχετικού πίνακα, από αυτή την άποψη, είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά.

Τα στοιχεία για την πορεία της οικοδομικής δραστηριότητας δεν είναι τωρινά. Μετά τη διετία 2001-2002, που στον κλάδο των κατασκευών σημειώθηκε μια έκρηξη της τάξης του 48%, η ετήσια παραγωγή στον κλάδο ακολούθησε πτωτικές τάσεις, στη συνέχεια κάποια ανοδική πορεία, ενώ η ετήσια παραγωγή στα τέλη του 2008 κινούνταν λίγο χαμηλότερα από τα επίπεδα του 2000.

Ο όγκος της παραγωγής και το οικονομικό αποτέλεσμα του κλάδου των οικοδομών - κατασκευών συνολικά, είναι το άθροισμα της οικονομικής δραστηριότητας των επιμέρους εργολάβων, εργολαβικών εταιρειών και επιχειρηματικών ομίλων του κλάδου, όπως αυτή υπολογίζεται από τη Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας. Η Στατιστική, κάνει τους σχετικούς υπολογισμούς με δύο τρόπους,

Πρώτον, υπολογίζει σε ετήσια βάση τα «Βασικά οικονομικά μεγέθη στον κλάδο των Κατασκευών», όπου απεικονίζονται σε τρέχουσες τιμές τα διάφορα στοιχεία που έχουν σχέση με τον κλάδο των κατασκευών συνολικά. Εδώ φαίνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων, ο αριθμός των απασχολουμένων και οι αμοιβές τους, ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων, η αξία της παραγωγής του κλάδου, οι επενδύσεις και η προστιθέμενη αξία του κλάδου.

Δεύτερον, κάθε τρίμηνο υπολογίζεται ο «Δείκτης Παραγωγής στις Κατασκευές».Ο δείκτης, εμφανίζει την εξέλιξη της παραγωγής στον κλάδο με βάση το επίπεδο παραγωγής του 2000, που θεωρείται έτος βάσης. Παράλληλα, πέραν του γενικού αυτού δείκτη, η Στατιστική, με βάση την κατηγοριοποίηση που κάνει, υπολογίζει δύο ακόμα δείκτες. Το δείκτη Παραγωγής Οικοδομικών Εργων (κτιρίων) και το δείκτη Παραγωγής Εργων Πολιτικού Μηχανικού.

Η διαφοροποίηση - κατηγοριοποίηση αυτή, ήταν μια από τις απαιτήσεις που πρόβαλλαν οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, προκειμένου να εξετάζουν τα δεδομένα που διαμορφώνονται στον κλάδο των κατασκευών, όχι γενικά και αφηρημένα, αλλά από τη σκοπιά του δικού τους ενδιαφέροντος που είναι κυρίως τα δημόσια έργα, τα έργα Πολιτικού Μηχανικού. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε σχετικό σημείωμα της Στατιστικής, «Η ανάγκη για την κατάρτιση των ανωτέρω δεικτών προέκυψε, κυρίως, μετά την υπογραφή της Συνθήκης για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ), όπου κρίθηκε αναγκαία η ταχεία διάθεση αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων που να επιτρέπουν την ανάλυση της οικονομικής εξέλιξης κάθε κράτους - μέλους, στο πλαίσιο ασκήσεως της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ».

Ο Δείκτης Παραγωγής Οικοδομικών Εργων (κτιρίων) περιλαμβάνει το κόστος κατεδάφισης κτιρίων, χωματουργικών εργασιών, κατασκευής κτιρίων, καλωδιώσεων και ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων. Περιλαμβάνονται μονοκατοικίες, διπλοκατοικίες, πολυκατοικίες, ξενοδοχεία, κτίρια γραφείων, βιομηχανικά και εμπορικά κτίρια, κτίρια δημόσιων θεαμάτων, εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία και λοιπά οικιστικά κτίρια.

Ο Δείκτης Παραγωγής Εργων Πολιτικού Μηχανικού περιλαμβάνει το κόστος κατασκευής: αυτοκινητόδρομων, οδών, αεροδρομίων, αθλητικών εγκαταστάσεων, γεφυρών, σηράγγων, υπόγειων διαβάσεων, αγωγών μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, δικτύων παραγωγής και διανομής ρεύματος, δικτύων τηλεπικοινωνιών, υδραυλικών και λιμενικών έργων κ.ά.

Η συμμετοχή του κάθε επιμέρους δείκτη στη διαμόρφωση του Δείκτη Παραγωγής στις Κατασκευές, είναι για τα μεν κτίρια 41,5%, για δε τα έργα Πολιτικού Μηχανικού 58,5%.

Πορεία συγκέντρωσης

Ο κλάδος της οικοδομής και των κατασκευών είναι ένας από τους πλέον δυναμικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας, που εδώ και αρκετές δεκαετίες συμβάλλει σε πολύ σημαντικό βαθμό στην οικονομική δραστηριότητα και στην εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος της χώρας συνολικά. Μετά από μια δεκαπενταετία σημαντικής ανόδου, την περίοδο 2003-2005 εισήλθε σε τροχιά σημαντικής κρίσης, ενώ ακόμα και σήμερα δεν έχει φτάσει στα επίπεδα παραγωγής ούτε του 2000. Την ίδια στιγμή, είναι ένας κλάδος στον οποίο αποτυπώνονται, με ιδιαίτερα ενδεικτικό τρόπο, αρκετά από τα γενικότερα χαρακτηριστικά του ελληνικού καπιταλισμού, αλλά και πολλές από τις αντιθέσεις και αντιφάσεις του συστήματος, αφού οι κατασκευές αποτελούν έναν κλάδο όπου παρατηρείται ταυτόχρονα:

* Δημιουργία ισχυρών ιδιωτικών κατασκευαστικών ομίλων, που ποντάρουν αποκλειστικά στις κρατικές παραγγελίες.

* Μεγάλη συγκέντρωση κεφαλαίων σε λίγες επιχειρήσεις, αλλά και ιδιαίτερα μεγάλος κατακερματισμός και διατήρηση επιχειρήσεων μικρότερου μεγέθους.

* Εντονες διαδικασίες συγχώνευσης και εξαγοράς μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, που καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος του ενεργητικού του κλάδου, αλλά και εμφάνιση μικρών κατασκευαστικών - οικοδομικών επιχειρήσεων.

* Η ύπαρξη μονάδων με απασχόληση αρκετών εκατοντάδων εργαζομένων και μικρές εργολαβικές επιχειρήσεις με σχετικά μικρή και όχι σταθερή απασχόληση.

* Υψηλότατος βαθμός κοινωνικοποίησης της παραγωγής, αλλά και εργολαβικές ομάδες, κυρίως προσωπικού και οικογενειακού χαρακτήρα.

* Διεύρυνση του φάσματος των δραστηριοτήτων των μεγάλων μονάδων πέραν των κατασκευών (ορυχεία, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, σταθμοί αυτοκινήτων, εκμετάλλευση ακινήτων κλπ.), αλλά και εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς των κατασκευών (σήραγγες, γέφυρες κλπ.).

* Υψηλή κερδοφορία για μια σειρά επιχειρήσεις, πολλές από τις οποίες την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν οικονομικά αδιέξοδα, λόγω της ανάγκης συνεχούς αύξησης της κεφαλαιακής τους βάσης.

Επιχειρηματίες με δημόσιο χρήμα

Με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής και της ICAP, μπορούν να γίνουν κάποιοι υπολογισμοί, που αφορούν την απασχόληση και οι οποίοι δείχνουν:

Ο μέσος όρος εργαζομένων στις μεγάλες κατασκευαστικές επιχειρήσεις είναι περίπου 20 εργαζόμενοι. Ανάμεσα στις επιχειρήσεις αυτές:

* 978 επιχειρήσεις απασχολούσαν μέχρι 10 εργαζόμενους.

* 533 επιχειρήσεις απασχολούσαν 10-49 εργαζόμενους.

* 157 επιχειρήσεις απασχολούσαν μέχρι 50-249 εργαζόμενους.

* 23 επιχειρήσεις απασχολούσαν πάνω από 250 εργαζόμενους.

Αναλυτικά στοιχεία για την απασχόληση στις υπόλοιπες 106.942 επιχειρήσεις δεν υπάρχουν, αλλά είναι φανερό ότι ο αριθμός των εργαζομένων ανά επιχείρηση είναι μικρός.

Βέβαια, η εικόνα τόσες κατασκευαστικές εταιρείες να απασχολούν 200, 300 και περισσότερους εργαζόμενους είναι σχετικά καινούρια. Είναι το αποτέλεσμα διεργασιών και ραγδαίων ανακατατάξεων που έγιναν στον κλάδο την τελευταία δεκαπενταετία, ειδικά στο κομμάτι των επιχειρήσεων που ασχολούνται με δημόσια έργα.

Οι επιχειρηματικοί όμιλοι που ασχολούνται με τέτοια έργα, τα έργα Πολιτικού Μηχανικού που λένε πιο επίσημα, όλα τα τελευταία χρόνια βρέθηκαν στο επίκεντρο των οικονομικών εξελίξεων, αφ' ενός λόγω των υψηλών ρυθμών στον τομέα των κατασκευών και αφ' ετέρου λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης κεφαλαίων και κερδοφορίας, κάτι που ευνοήθηκε από λόγους, όπως: Πρώτον, η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων και της απελευθέρωσης των αγορών, που επιβλήθηκε στα πλαίσια της Συνθήκης του Μάαστριχτ, επιλογή που οδήγησε μαζικά στην τακτική των λεγόμενων παραχωρήσεων, που δεν είναι άλλο από τη μακροχρόνια εκχώρηση και εκμετάλλευση μεγάλων υποδομών από τους επιχειρηματικούς ομίλους. Δεύτερον, η προώθηση νόμων και ρυθμίσεων που διευκόλυναν τις συγχωνεύσεις και εξαγορές κατασκευαστικών εταιρειών, στα πλαίσια της πολιτικής ενίσχυσης της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίων. Τρίτον, η προκήρυξη και πραγματοποίηση σημαντικού αριθμού μεγάλων έργων υποδομής. Τέταρτον, η απελευθέρωση των τραπεζών, που άνοιξε το δρόμο για τη χορήγηση εκατομμυρίων στεγαστικών δανείων, που αποτέλεσαν τον αιμοδότη για τις οικοδομικές επιχειρήσεις.

Αν προσπαθήσουμε να δούμε τη διαδρομή που ακολούθησαν οι επιχειρηματικοί όμιλοι του κλάδου, θα διαπιστώσουμε πόσο κενό γράμμα, αλλά και ταυτόχρονα πόσο μεγάλη απάτη και αποπροσανατολισμός είναι οι διάφορες θεωριούλες που προβάλλουν οι κυβερνώντες - μπλε και πράσινοι - για το «επιχειρείν» και την «ελεύθερη αγορά».  

Η αγορά των δημόσιων έργων έχει στηθεί με τέτοιο τρόπο, που αφορά μόνο μια χούφτα μεγαλοεπιχειρηματίες, οι οποίοι με τα έργα που αναλαμβάνουν γίνονται ακόμα ισχυρότεροι, αποκλείοντας κάθε ανταγωνιστή τους και κονιορτοποιώντας τα πάντα στο διάβα τους.

Από τον Ριζοσπάστη